دانشگاه خوارزمی 

معاونت پژوهش و فناوری

گزارش مسئولیت و مشارکت اجتماعی دانشگاه خوارزمی
 
تهیه و تنظیم: دکتر حمزه خواستار، بنفشه مسگری، معصومه ترکی، دکتر سیاب ممی پور
 
معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه خوارزمی، تیرماه ۱۴۰۰
تلفن: ۸۶۰۷۰۷۷۹ - ۰۲۱
وب سایت: https://research.khu.ac.ir
ایمیل: researchkhu.ac.ir
آدرس تهران: خیابان شهید مفتح، نرسیده به خیابان انقلاب، خیابان خاقانی، ساختمان اداری دانشگاه خوارزمی، طبقه دهم

آدرس کرج: خیابان شهید بهشتی، میدان دانشگاه(حصارک)، دانشگاه خوارزمی، ساختمان اداری، طبقه سوم 

مقدمه 

مسئولیت اجتماعی در دانشگاه‌ها به ایجاد پیوند معنادار بین دانش و قابلیت‌های خلق شده با نیازهای منطقه‌ای، ملی و جهانی اشاره دارد. دانشگاه‌ها به عنوان سیستم‌های پویا و با پیچیدگی بالا، مجموعه ای متنوع از اقدامات و فعالیت‌ها انجام می‌دهند که هر کدام از این فعالیت‌ها یا ترکیبی از آنها برای پاسخ به یک نیاز حس شده یا درخواست شده محیطی طراحی شده‌اند. با رشد گفتمان توسعه پایدار در جهان، دانشگاه‌ها به عنوان مهمترین مراکز تولید و نشر دانش، نقش‌های جدید و مهمی در این فرایند پیدا کرده‌اند؛ در واقع این موسسات از حالت سیستم‌های بسته خارج شده و به عنوان سیستم هایی طبیعی و باز به آنها نگریسته می‌شود. در پارادایم جدید از دانشگاه‌ها انتظار می‌رود در شناسایی و پیشگیری مسائل و بحران‌ها، نقش محوری را ایفا کنند. مفهوم مسئولیت اجتماعی نیز نشانگر میزان توجه این موسسات به جهت گیری جدید آموزش عالی است. 

با توجه به اینکه چشم‌انداز دانشگاه خوارزمی قرار گرفتن در بین پنج دانشگاه برتر و ارتقای جایگاه ملی و بین‌المللی آن است، توسعه مسئولیت‌های اجتماعی در همه شئون دانشگاهی از جمله راهبردهای اصلی دانشگاه به شمار می‌رود. دانشگاه خوارزمی مسئولیت‌های اجتماعی را به عنوان یک وظیفه ذاتی و یک منطق عقلانی در فرایند خلق ارزش برای ذینفعان خود تلقی کرده و به صورت مستمر برنامه‌های خود را در زمینه گسترش مسئولیت‌پذیری اجتماعی و توسعه مشارکت ذینفعان، برنامه ریزی، اجرا و ارزیابی می‌کند. کمک و نقش آفرینی مستقیم فکری، فناورانه و تحقیقاتی در حل مشکلات اجتماعی، اقتصادی-صنعتی، کاهش نابرابری ها، حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی و ایجاد قابلیت‌های استخدام­پذیری و کارآفرینانه از جمله مهمترین دستاوردها و اثرات ناشی از مسئولیت اجتماعی مورد توجه در دانشگاه خوارزمی است. چشم‌انداز دانشگاه خوارزمی در افق بلندمدت حرکت به سوی یک دانشگاه اجتماع محور و مسئولیت‌پذیر است. برای چنین تحولی ایجاد تمایز در چهار جنبه اصلی ضروری است: مخاطبان و جامعه، فرایندهای درونی و سیستم‌ها، سرمایه انسانی و الگوهای یادگیری، و نهایتا دستاوردها و شاخص‌های کلیدی عملکرد. ضمن اتخاذ یک نگاه سیستمی، موفقیت دانشگاه خوارزمی در جهان رقابتی کنونی در گرو موفقیت در این چهار جنبه خواهد بود. 

نخستین عنصر تحول در دانشگاه تعریف دقیق مخاطبان و جامعه‌ای است که باید به ایشان خدمت‌رسانی شود. تعریف دانشجو به عنوان مشتری و یا حتی در برخی موارد به عنوان محصول تنها تلاشی برای ساده کردن معادله شناخت مخاطبین است. در حقیقت مدل‌های مدیریت بازرگانی در زمینه دانشگاه کارگشا نیستند چون اساسا ماهیت فعالیت‌های دانشگاه و توسعه علمی به مانند فعالیت موسسات بازرگانی نیست. برای نزدیک شدن به واقعیت باید نگاهی جامعه شناختی و فرهنگی به مخاطبان دانشگاه داشت. هر گونه برنامه ریزی استراتژیک و عملیاتی، و اقدامات اجرایی متعاقب آن باید با توجه به تعریف دقیق و همه جانبه مخاطبین اصلی دانشگاه انجام پذیرد. 

در دومین جنبه تحول نیاز است که فرایندها، روشها و سیستم‌های درونی دانشگاه بازسازی شده و به صورت مستمر بهبود داده شود. ارائه خدمات کارآمد و اثربخش تنها از طریق یکپارچگی فرایندها و سیستم‌ها درونی دانشگاه و تنظیم ارتباط موثر آنها با محیط بیرونی امکان‌پذیر خواهد بود. از این رو نخستین عرصه تحول در دانشگاه خوارزمی از درون آن صورت خواهد گرفت. 

سومین جنبه تحول‌آفرین در دانشگاه سرمایه‌های انسانی دانشگاه و مدل‌های یادگیری آن‌ها است. اعضای هیات علمی، کارکنان، مدیران ستادی و صف و همچنین سیستم مرکزی آموزش عالی کشور همگی در خلق فضای جدید و البته اصیل در دانشگاه‌ها نقش آفرینی می‌کنند. بدون بهره‌گیری از نظام‌های مدیریت سرمایه انسانی و مدل انگیزشی فراگیر برای این گروه‌ها عملا هر گونه استراتژی و برنامه‌ریزی محکوم به شکست خواهد بود. موسسات آموزش عالی که ادعای تربیت متخصصان و ارزش‌های مورد توجه جامعه را دارند، خود در درجه اول بایستی از این دانش در عمل بهره‌برداری کنند. 

مفهوم سازی مجدد دستاوردها و شاخص‌های کلیدی موفقیت دانشگاه آخرین جنبه از ابعاد چهارگانه بازآفرینی دانشگاه است. همواره این سوال برای دانشگاهیان مطرح است که ذی نفع و سهامدار اصلی دانشگاه چه کسی است و چگونه می‌توان گفت که دانشگاه در تامین منافع این ذی نفعان موفق بوده است؟ ترازنامه موفقیت عملکرد یک دانشگاه بر مبنای سودآوری مالی آن تعریف نمی‌شود. بلکه این سودرسانی و خلق ارزش برای جامعه است که محور اصلی دستاورد دانشگاه‌ها را ایجاد می‌کند. 

مسئولیت اجتماعی دانشگاه طیف وسیعی از مسائل اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی را در بر می‌گیرد که در اسناد راهبردی، برنامه‌های عملیاتی و اقدامات نمایان می‌شوند دانشگاه خوارزمی نیز همسو با روند جهانی گسترش گفتمان مسئولیت‌پذیری اجتماعی و در چارچوب روندهای کلان آموزش عالی کشور، تعهد خود را به گسترش جنبه‌های مختلف این مفهوم در برنامه‌ها و فعالیت‌های اساسی آموزشی، پژوهشی و فناورانه نشان داده است. در همین راستا در گزارش حاضر، ضمن بررسی ادبیات مسئولیت اجتماعی دانشگاهها و با تحلیل محتوای دستورالعمل‌های گزارش دهی مسئولیت اجتماعی و مشارکت‌پذیری، مهمترین مولفه‌های مسئولیت اجتماعی قابل رصد در فعالیت‌ها و دستاوردهای دانشگاهی شناسایی شد. بدین ترتیب ۱۲ شاخص زیر مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت:

• رفع معضلات اجتماعی، 
• محیط زیست و توسعه پایدار، 
• توسعه آموزش و برنامه‌های آموزشی برای جامعه و صنعت، 
• ارتباط و همکاری و کمک به توسعه استانی و ملی، 
• رفع معضلات اقتصادی و صنعتی، 
• کارآفرینی و توسعه کسب و کارها، 
• بررسی مسایل زنان و اقلیتها، 
• مسائل حقوقی و قوانین، 
• شناخت بحران‌ها و مقابله با شرایط بحران، 
• اصلاح الگوی مصرف و افزایش بهره­وری، 
• مطالعات و مدیریت آب و منابع طبیعی، 
• فناوری‌های نوین

در مرحله بعدی عملکرد دانشگاه در این ۱۲ شاخص مسئولیت اجتماعی در قالب فعالیت‌های اصلی دانشگاهی شامل پایان‌نامه­ها، پروژه‌های داخلی و خارجی، کنفرانسها، کارگاه‌ها، کتاب‌ها و مقالات بررسی شد. مرور روند سال‌های اخیر نشان می‌دهد که موضوعات مرتبط با نیازهای جامعه و مسئولیت‌های اجتماعی درصد مناسبی از پژوهش‌ها، رویدادها و فعالیت‌های آموزشی و ترویجی در دانشگاه خوارزمی را به خود اختصاص داده است.

علاوه بر رصد شاخص‌ها در فعالیت‌های هفتگانه، در گزارش حاضر ابتکارات و نقش آفرینی‌های دانشگاه خوارزمی در سایر جنبه‌های مسئولیت اجتماعی و انواع دیگر فعالیت‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به نقش آفرینی اساتید، دانشجویان و فناوران دانشگاه در رویدادها، کمیته‌ها و مجامع در جنبه‌های متنوع و مصادیق آن اشاره شده است. 

نظام آموزش عالی در بستر منطقه‌ای و جهانی با تحولات بسیار عمیقی روبرو شده است. نقطه مشخص در این مسیر این است که ماموریت دانشگاه‌ها در جامعه تربیت نیروی انسانی کارآمد و روشن‌اندیش و خلق علم و فناوری‌های ارزشمند برای جامعه است. دانشگاه خوارزمی در مدت بیش از یک قرن، به تحقق این ماموریت آموزش عالی کشور خدمت کرده است و در سده دوم حیات خود نیز این ماموریت را همچنان در پیش خواهد گرفت.